Διαβάζουμε πως "η δωρεάν παιδεία θα φέρει κοινωνική ειρήνη, το σχολείο θα γίνει ο μέγας εξισωτής". Ουτοπία ή πραγματικότητα;

O διανοητής Αϊρα Σορ εξηγεί πώς χρησιμοποιεί την καθημερινότητα ως μέρος της εκπαίδευσης

Συνέντευξη στον Ηλία Μαγκλίνη (Καθημερινή 09/10/11)

«Όσων οι πατεράδες πηγαίνουν στη δουλειά τους φορώντας γραβάτα, να σηκώσουν τα χέρια τους». Αυτή τη φράση είχε ακούσει ο Αϊρα Σορ, μαθητής στην Αμερική της δεκαετίας του ’50. Δεν σήκωσε το χέρι του. «Ο πατέρας μου ήταν μηχανικός. Φορούσε βρόμικη φόρμα, όχι γραβάτα. Όταν με πήρε στη δουλειά του, διαπίστωσα ότι όταν έφτανε, άλλαζε και φορούσε μια ακόμα πιο βρόμικη φόρμα. Αλλά έτσι ήταν τα σχολεία τότε στην Αμερική για τα παιδιά της εργατικής τάξης: τα προσέβαλαν χωρίς λόγο. Θα έπρεπε να ντρέπομαι επειδή ο πατέρας μου φορούσε λερωμένα ρούχα στη δουλειά του. Οταν επέστρεφε όμως με τη βρόμικη φόρμα του σπίτι, σήμαινε ότι μπορούσαμε να φάμε. Για μένα, βρομιά σήμαινε φαγητό στο τραπέζι. Οσο πιο βρόμικος ήταν ο πατέρας σου στη δουλειά, τόσο περισσότερο φαγητό είχες στο τραπέζι».

Ο Σορ θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους διανοητές και αγωνιστές του εκπαιδευτικού χώρου και του πεδίου της εκπαίδευσης ενηλίκων. Διδάσκει στο κέντρο μεταπτυχιακών σπουδών του City University της Νέας Υόρκης και υπήρξε στενός συνεργάτης του Paulo Freire, του θεμελιωτή της ριζοσπαστικής θεωρίας και πράξης της διά βίου μάθησης. Το έργο του Σορ σχετίζεται με την εφαρμογή των ιδεών του Paulo Freire. Στον πυρήνα της φιλοσοφίας του βρίσκεται η ενδυναμωτική εκπαίδευση, που αφορά μια κριτική και δημοκρατική διδακτική και μαθησιακή προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή έχει ως κεντρικό στοιχείο τον διάλογο μέσω του οποίου εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόμενοι εξετάζουν μαζί ζητήματα της καθημερινότητας, κοινωνικά θέματα και αναπτύσσουν την ακαδημαϊκή γνώση.

«Αυτό που ονομάζουμε “μαζική εκπαίδευση”», λέει ο Σορ, «ξεκίνησε γύρω στα 1850. Η ιδέα ήταν ότι το κράτος θα έστηνε ένα σχολικό σύστημα για όλα τα παιδιά -κι όχι μόνο για τους πλούσιους-, θα οργάνωνε το πρόγραμμα και θα το χρηματοδοτούσε. Βέβαια, από πίσω κρυβόταν η ιδέα ότι όσο οι κοινωνίες στη Δύση εκβιομηχανίζονται, η πάλη των τάξεων θα ενταθεί επικίνδυνα, οπότε μέσω της εκπαίδευσης αυτές οι εντάσεις θα μειωθούν. Ο πρώτος επίτροπος δημόσιας εκπαίδευσης, Οράτιος Μαν, έλεγε: “H δωρεάν παιδεία θα φέρει κοινωνική ειρήνη. Το σχολείο θα γίνει ο μέγας εξισωτής”. Ωστόσο, το σχολείο ουδέποτε εξίσωσε άτομα διαφορετικών τάξεων. Παρότι αυξήθηκαν και αναπτύχθηκαν τα σχολεία, οι οικονομικές διαφορές παραμένουν τεράστιες».

Κοινωνική δημοκρατία

Σύμφωνα με τον Σορ, ο Οράτιος Μαν ήταν ένας ιδεολόγος. «Πίστευε σε αυτά που έλεγε, αγνοώντας ότι δημιουργούσε ένα πολιτικό όργανο για τις κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες. Ετσι, αυτό που συνέβη στις ΗΠΑ από το 1877 έως το 1947 ήταν ένας βίαιος ταξικός πόλεμος. Ξεκίνησε με τη μεγάλη απεργία στους σιδηροδρόμους το 1877 κι έληξε με το μαζικότερο απεργιακό κύμα στην ιστορία της Αμερικής, το 1947, το οποίο εδραίωσε την κοινωνική δημοκρατία στις ΗΠΑ επί τριάντα συνεχή έτη, έως το 1979. Ποτέ άλλοτε η εργατική τάξη δεν πέρασε τόσο καλά στην Αμερική».

Σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση, οι γόνοι των εργατικών τάξεων, ακριβώς επειδή υπήρχαν δουλειές με καλούς μισθούς, προτιμούσαν να πάνε απ’ το σχολείο στη φάμπρικα παρά σε κάποια σχολή. «Οταν όμως είδαν τον σοβιετικό Σπούτνικ στον νυχτερινό ουρανό της Αμερικής το 1957», λέει γελώντας ο Σορ, «όλοι τρόμαξαν. Τότε αποφάσισαν ότι για να νικήσουμε τους Ρώσους χρειαζόμαστε ένα ακόμα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα. Το 1958 πέρασε η National Defence Education Act, με στόχο να προσελκύσουν τους γόνους των εργατικών τάξεων στα πανεπιστήμια. Εως το 1970, και κάθε δέκα ημέρες χτιζόταν και ένα καινούργιο campus».

Μέσα στη δεκαετία του ’70, η συντηρητική ελίτ αντέδρασε. Ο Σορ μιλά για «συντηρητική αποκατάσταση» (conservative restoration), σε όλα τα επίπεδα - και στην εκπαίδευση. «Ο στόχος ήταν πώς να αφυδατώσεις έναν λαό από τα φιλελεύθερα ιδεώδη που είχαν αναπτυχθεί τη δεκαετία του ’60». Η μεγάλη αντίδραση ήρθε το 1980, μετά την έλευση του Ρέιγκαν στον Λευκό Οίκο. «Επινόησαν ένα τεχνητό ζήτημα: ότι στην Αμερική υπήρχε πρόβλημα αναλφαβητισμού. Ποια ήταν η απάντηση σε αυτό; Η παρέμβαση του κράτους στην εκπαιδευτική πολιτική. Μασημένη τροφή στο στόμα, χωρίς κριτική ανάλυση και διαλεκτική. Γι’ αυτό και εμείς υψώνουμε τη φωνή μας απέναντι σε αυτή την αποτυχία. Η κριτική ή απελευθερωτική παιδαγωγική αποτελεί μέρος αυτής της προσπάθειας».

Ο ρόλος του Freire

Τον ιδανικό σύμμαχο σε αυτή την προσπάθεια ο Αϊρα Σορ είχε βρει στο πρόσωπο του αείμνηστου Βραζιλιάνου παιδαγωγού Paulo Freire. «Ο Πάουλο ανέπτυξε τις μεθόδους του με αναλφάβητους ενήλικες, στη Βραζιλία της δεκαετίας του ’50 και του ’60, κάνοντας λόγο σε ένα πολύ δημοφιλές βιβλίο του για “παιδαγωγική των καταπιεσμένων”. Χωρίς να τον γνωρίζω ακόμα, πειραματιζόμουν σε ένα πανεπιστήμιο τετάρτης κατηγορίας, όπου βρήκα αρχικά δουλειά (με “έκαιγε” το ακτιβιστικό μου παρελθόν και δεν με προσλάμβαναν εύκολα), με γόνους εργατικών τάξεων που δεν ήθελαν να μορφωθούν: πώς να κάνεις τους ανθρώπους αυτούς να αγαπήσουν τη γνώση; Όταν έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο του Πάουλο, ένιωσα ότι μας απασχολούσαν τα ίδια πράγματα: πώς χρησιμοποιείς την κουλτούρα της καθημερινής ζωής ως μέρος εκπαιδευτικού προγράμματος, όχι μόνο για ανήλικους αλλά και για ενήλικους κτλ.».

Όταν ρωτούμε τον Σορ σχετικά με την εκπαιδευτική πολιτική του Ομπάμα, κατεβάζει τα μούτρα του. «Είμαστε πολύ απογοητευμένοι με τον Ομπάμα. Δεν έχει εκπαιδευτικό όραμα, συνεχίζει το παλαιό, συντηρητικό μοντέλο. Και η συντηρητική επιστροφή δεν είναι ρεπουμπλικανική υπόθεση. Βρήκαν υποστηρικτές στο Δημοκρατικό Κόμμα, όπως στο πρόσωπο του Τεντ Κένεντι. Και το διάλειμμα της κυβέρνησης Κλίντον απλώς επιβεβαίωσε αυτή την κατάσταση».

Ποιος είναι ο Σορ

Συγγραφέας πολλών βιβλίων, μεταξύ των οποίων τα: Freire for the Classroom: A Sourcebook for Liberatory Teaching (1987), Empowering Education (1992), Critical Literacy in Action (1999). Στην Ελλάδα μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το βιβλίο που έγραψε μαζί με τον Paulo Freire, με τίτλο: «Απελευθερωτική Παιδαγωγική, Διάλογοι για τη Μετασχηματιστική Εκπαίδευση».