"Η υπέρβαση της κρίσης στα χέρια των Δασκάλων". Το πιστεύετε;

Από τη συνέντευξή του στα "ΝΕΑ"5-6/2/2011

 Στέλιος Ράμφος (εκ των σημαντικότερων Ελλήνων φιλοσόφων της εποχής μας) :

"Αυτό το κράτος σε υποχρεώνει να διαφθαρείς"

...Απαισιόδοξος λοιπόν ή αισιόδοξος;

Συνήθως δεν αφήνομαι στην παραδοχή μιας απαισιόδοξης εκδοχής αλλά προσπαθώ να βρω προεκτάσεις και οι προεκτάσεις δεν είναι ποτέ απαισιόδοξες. Μόνο στα όρια ενός στατικού παρόντος τα γεγονότα γίνονται καταθλιπτικά. Πάντως θεωρώ ότι αυτή η κρίση θα μπορούσε υπό ορισμένους όρους να είναι μια μεγάλη ευκαιρία.

Ναι υπάρχει η άποψη ότι η κρίση θα "κάψει" τη γενιά των 30 και των 40 αλλά μπορεί να είναι για το καλό των παιδιών μας.

Δεν αποκλείεται κι αυτού του τύπου η εξέλιξη. Οι γενιές είναι σαν σκυταλοδρομία, πρέπει να πάρεις από κάπου τη σκυτάλη.

Εμείς τι σκυτάλη πήραμε;

Το ελληνικό πρόβλημα ξεκινάει  από τον 11ο-12ο αιώνα. Η κουλτούρα μας είναι μια κουλτούρα οικογενειοκεντρική, μια κουλτούρα η οποία δεν έχει εμπιστοσύνη στο άτομο αλλά στην ομάδα, τον τόπο και το αίμα. Αυτό υποθάλπει και η έντονη θρησκευτικότητά της. Και όσο οι κοινωνίες ήταν ομαδικές και συμπαγείς, αυτό μπορούσε υπό ορισμένες προϋποθέσεις να σε κάνει και κοσμοκυρίαρχο. Όταν όμως άλλαξε η φορά της ιστορίας προς τον 12ο αιώνα εμείς δεν ακολουθήσαμε και χάσαμε το τρένο.

Είχαμε βεβαίως και την Τουρκοκρατία.

Εμείς πρώτα διαλέξαμε τους Οθωμανούς και κατόπιν μας κατέκτησαν εκείνοι. Οι τέσσερις αιώνες της δουλείας ωστόσο πράγματι ενισχύουν το μειωμένο "εγώ" που στρέφεται μάλιστα σε υπερβατικές σφαίρες και όχι στην ιστορική πράξη.

Και πώς δεν καταφέραμε να καλύψουμε το χαμένο έδαφος;

Μετά το '50 έχουμε μια Ελλάδα, η οποία μπαίνει στο χώρο της Δυτικής Ευρώπης, με καθυστέρηση πολλών αιώνων, αλλά μπαίνει. Έρχονται θεσμοί που απαιτούν περισσότερες πρωτοβουλίες και μεγαλύτερο αίσθημα ευθύνης. Η κουλτούρα όμως στις ψυχές παραμένει πάντα αρχαϊκή, εξ ου και το αυταρχικό κράτος, η πατριαρχική πολιτική ζωή με τις οικογένειες οι οποίες κυβερνούν μέχρι σήμερα. Έχουμε δηλαδή μια παντοδυναμία της οικογένειας στην κοινωνία, η οποία οικογένεια βρίσκεται σε συνεχή ανταγωνισμό με το κράτος ή το χρησιμοποιεί απλώς για να το αρμέγει.

Ένας ανταγωνισμός, ο οποίος υποδαυλίζεται στη συνέχεια και από τη γενιά του Πολυτεχνείου.
Η γενιά του Πολυτεχνείου έρχεται στα πράγματα, με τον ψυχισμό ενός ανθρώπου ο οποίος μεγάλωσε στερημένος και καταπιεσμένος. Γίνεται εξουσία, νέμεται τα αγαθά και διασκεδάζει τη φοβία του ανικανοποίητου συσσωρεύοντας αγαθά και διαμορφώνοντας εστίες ανομίας. Έτσι το καθεστώς που εναλλάσσεται επί 35 χρόνια στην εξουσία, μέσα από την ανασφάλεια και το ανικανοποίητο, πλάθει χαρακτήρες αγχώδεις και καταθλιπτικούς.

Και διεφθαρμένους.

Αυτοί παντού υπάρχουν. Η διαφθορά μας όμως εδώ δεν βασίστηκε σε κακοποιά στοιχεία αλλά στην αντίδραση μιας κοινωνίας που αρνείται την ανάπτυξή της. Το κράτος σε υποχρεώνει να διαφθαρείς, και εσύ για να ζήσεις το εκμεταλλεύεσαι ως οικογένεια ως σόι ως συντεχνία. πρόκειται για μια άκρως ανώμαλη σχέση, που είναι η ρίζα του σημερινού μας προβλήματος.

"Τα πήρα γιατί όλοι τα παίρνουν".

Μα το κράτος προσπαθούσε για χρόνια να πολλαπλασιάζει τις μίζες, ώστε να πολλαπλασιαστεί η συνενοχή. Όπως το βαποράκι θέλει να παίρνουν ναρκωτικά, ώστε να μοιραστεί η ενοχή του, έτσι το κράτος δημιουργεί συνθήκες που σε καλούν να τις παραβιάσεις. Να υπάρχει ένα κλίμα ευρείας συνενοχής ώστε η θεραπεία να δείχνει αδύνατη εκτός του συνολικού θανάτου.

Μήπως όμως κάνοντας αυτή την παραδοχή διαγράφουμε τις προσπάθειες ορισμένων μειοψηφιών που κόντρα σε αυτήν την ατμόσφαιρα έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχει μια τριβή μεταξύ μειοψηφιών πολύ ενεργητικών και πλειοψηφιών οι οποίες είναι παθητικές και ακλόνητες. Η γενίκευση που κάνω είναι σχηματική. Όχι, υπάρχουν ενεργητικές μειοψηφίες, είναι κρίσιμο τα πολιτικά κόμματα να τις βοηθήσουν.

Μπορούν τα κόμματα;

Δύσκολο. Μέχρι τώρα το πολιτικό σύστημα κάνει τα πάντα για να κρύψει και να κρυφτεί. Πρέπει όμως να αποφασίσει να ομολογήσει. Να μπει ας πούμε το ΣΔΟΕ στα ταμεία των κομμάτων. Να τελειώνουμε με το άρθρο 86 του Συντάγματος και τον νόμο περί ευθύνης υπουργών! Είδαμε τα χάλια με την απόφαση της Εξεταστικής με τη Siemens. Πώς θα μπορούσε να υπάρξει λύση αφού δεν υπάρχει το παράδειγμα της λύσεως;

Κατηγορείτε όλα τα κόμματα ή μόνο τα κόμματα εξουσίας;

Μα η ίδια λογική επικρατεί παντού. Τα συνδικάτα και τα κομμουνιστικά κόμματα είναι τα πιο αντιδραστικά στοιχεία της κοινωνίας μας. Είναι τόποι, όπου τηρούνται οι αρχαϊκές μορφές συνοχής της κοινωνίας, όπως ακριβώς ισχύει και στο ακροδεξιό στρατόπεδο. Ενώ εμείς ζητάμε μορφές συνοχής με διάλογο, με ανοχή, με αποδοχή του άλλου, εκεί η συνοχή επιτυγχάνεται με την πυγμή της άτεγκτης οργανώσεως και της μιας αλήθειας.

Πολλοί προφητεύουν το τέλος των κομμάτων.

Ο κίνδυνος είναι να καταρρεύσουν τα κόμματα, αλλά να μην υπάρξει συνείδηση του προβλήματος και να επιστρέψουμε σε χειρότερα κόμματα. Να καταντήσουμε Ιταλία. Στην Ιταλία κατέρρευσαν οι μεγάλοι κομματικοί οργανισμοί κι έπειτα δεν είχαμε και αλλαγή λογικής, καταλήξαμε στην οπερέτα Μπερλουσκόνι.

Κι αν όχι τα κόμματα, τότε ποιος;

Εδώ φαίνεται το μεγάλο έλλειμμα των διανοουμένων. Εάν είχαμε ανεπτυγμένη διανόηση, αυτά τα θέματα θα είχαν φωτιστεί και θα μπορούσαν να βοηθηθούν οι πιο τολμηροί παράγοντες του πολιτικού βίου αλλά και οι ζωντανές κοινωνικές ομάδες.

Όταν λέτε διανοούμενοι;

Εννοώ το πανεπιστήμιο βεβαίως αλλά και συγγραφείς, ερευνητές, δημοσιογράφους, καθηγητές Μέσης Εκπαίδευσης, δασκάλους όλους όσους θα μπορούσαν να γίνουν αρωγοί για να περάσουν αυτοί οι προβληματισμοί στην κοινωνία. Να φτάσουμε στο σημείο περιοδικά, εφημερίδες, Διαδίκτυο, αντί να είναι πεδία κουτσομπολιού, να γίνουν τόποι ζυμώσεων.

Φοβάμαι ότι το στοιχείο του κουτσομπολιού έχει παρεισφρήσει ακόμα και σε νεωτεριστικά μέσα όπως είναι το Ιντερνετ.

Ναι, εκεί τον τόνο τον δίνει το ένστικτο της προσωπικής επιβεβαιώσεως. Όμως το ένστικτο γίνεται μια τρομερή δύναμη όταν η κοινωνία εμπνέει κατεύθυνση. Αυτό συνέβη στους Ολυμπιακούς που ξαφνικά βρεθήκαμε με 60 χιλιάδες εθελοντές. Τι είχε γίνει; Μια ευγενική ματαιοδοξία ένωσε μεγάλες μάζες και οδήγησε το ένστικτό τους δημιουργικά.

Μήπως το τέχνασμα είναι να βρούμε μερικά τέτοια μικρά οράματα;

Τότε θα πάθουμε ό,τι πάθαμε στους Ολυμπιακούς, θα φτιάξουμε κάτι και μετά θα το διαλύσουμε. Καλό είναι να βρίσκεις μικρά οράματα, αλλά μέσα σε έναν μεγάλο στόχο.

Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο στόχος;

Το αίτημα του εκσυγχρονισμού υφίσταται ακόμα. Εγώ όμως θα άρχιζα λέγοντας ότι η ελληνική παράδοση ξεκινάει πάντα με βαθιές εξομολογήσεις και με παραδοχή της αλήθειας. Αυτή τη φορά για να πετύχει το σχέδιο χρειάζεται να ακουστούν αλήθειες. Υπάρχει κίνδυνος διάσπασης της κοινωνικής συνοχής. Το πρώτο ζητούμενο είναι η ένωση. Η ένωση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αλήθεια. Ο κόσμος λέει "πέστε την αλήθεια"! Πρώτα από όλα λοιπόν χρειάζεται μια αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και μετά όλα τα άλλα.