● Θα μπορούσατε να μας αναφέρετε κάποια συγκεκριμένη εμπειρία από εκείνα τα χρόνια;
Ναι, θα διηγηθώ μία που με συγκίνησε βαθειά. Στις αρχές τις δεκαετίας του '50, καθώς μου άρεσε να διαβάζω και να μελετώ, αισθανόμουνα ταυτισμένος με τις ιδέες του παιδαγωγού Πιαζέ. Σε μια συζήτηση με γονείς και μαθητές, έκανα μια λαμπρή πιαζεϊκή διάλεξη με θέμα τις τιμωρίες που δεν πρέπει να επιβάλλονται στα παιδιά, όχι μόνο για τον φυσικό πόνο που αυτές οι πρακτικές προκαλούν, αλλά βασικά για το αίσθημα της μη αγάπης που το παιδί ζει τη στιγμή που δέχεται τα χτυπήματα. Θεώρησα επίκαιρο να μιλήσω γι' αυτό το θέμα γιατί στη Ρεσίφε, ίσως περισσότερο απ' οποιαδήποτε άλλο μέρος της Βραζιλίας, οι σωματικές ποινές είναι πολύ συχνές.
Το ακροατήριο μ' άκουγε σιωπηλά μέχρι που σηκώθηκε ο πατέρας ενός μαθητή κι είπε:
– Μόλις ακούσαμε, δάσκαλε, μερικά πολύ ωραία λόγια. Άξια ενός δασκάλου που γνωρίζει πολλά απ' αυτά τα πράγματα. Αλλά θα ήθελα να σας κάνω ορισμένες ερωτήσεις, δάσκαλε.
– Ναι, ασφαλώς, απάντησα.
– Ο κύριος έχει παιδιά;
– Ναι, έχω πέντε.
– Όλα αγόρια ή όλα κορίτσια;
– Τρία κορίτσια και δύο αγόρια.
– Με την άδειά σας, δάσκαλε, θα κάνω μια περιγραφή του σπιτιού όπου ο κύριος ζει με την οικογένειά του. Πρέπει να είναι ένα ανεξάρτητο σπίτι, ελεύθερο γύρω-γύρω. Με κήπο και λουλούδια, μεγάλη αυλή στο βάθος. Πρέπει να έχει ένα μεγάλο δωμάτιο για τα κορίτσια κι ένα άλλο μεγάλο δωμάτιο για τ' αγόρια. Ο κύριος κι η γυναίκα του πρέπει επίσης να έχουν ένα ανεξάρτητο δωμάτιο. Σίγουρα υπάρχει κουζίνα, τραπεζαρία και βοηθός για τη γυναίκα σας. Όταν ο κύριος επιστρέφει απ' το σπίτι του μετά τη δουλειά, βρίσκει τα παιδιά δυνατά, υγιή, να κοιμούνται αφού έχουν φάει. Τότε δειπνεί και συζητάει με τη γυναίκα του, διαβάζει και μετά ξεκουράζεται για να δουλέψει την επόμενη μέρα. Είναι έτσι ή όχι, δάσκαλε;
– Ναι, έτσι είναι.
– Στο δικό μου το σπίτι είμαστε εννιά. Γυναίκα, εφτά ζωηρά παιδιά κι εγώ. Όλοι σ' ένα δωμάτιο. Όταν γυρίζω απ' τη δουλειά, όλοι κλαίνε, αυτό που δεν είναι άρρωστο κλαίει από πείνα, όλα απ' το κρύο. Δεν έχουν φάρμακα ούτε φαγητό. Πώς να τα κάνω να σωπάσουν, δάσκαλε; Την άλλη μέρα στις 4 το πρωί πρέπει να πάω να δουλέψω κι είναι απαραίτητο να κοιμηθώ λίγο.
Με το ξύλο, δάσκαλε. Με “συζήτηση” δεν πετυχαίνει τίποτα, δάσκαλε.
Μια πραγματικότητα πολύ σκληρή με χτύπησε εκείνη τη μέρα. Ο Πιαζέ είχε δίκιο κι ο λαός καταλάβαινε τέλεια αυτό που ο παιδαγωγός έλεγε. Αλλά οι επείγουσες ανάγκες του λαού μου ήταν άλλες. Ο Πιαζέ είχε δίκιο, εγώ είχα το δίκιο μου, αλλά αυτός ο άνθρωπος κι ο λαός μου είχαν επίσης το δίκιο τους.
Θυμάμαι έντονα το μάθημα εκείνης της μέρας. Θεωρώ εκείνον τον άνθρωπο έναν απ' τους δασκάλους μου.
